در دنیای تجارت جهانی، آشنایی با قواعد اینکوترمز (Incoterms) برای صادرکنندگان و واردکنندگان اهمیت حیاتی دارد. این مجموعه از قوانین بین‌المللی، نحوه تقسیم مسئولیت‌ها، ریسک‌ها و هزینه‌ها بین فروشنده و خریدار را مشخص می‌کند.
در میان آن‌ها، قاعده CPT یا Carriage Paid To یکی از رایج‌ترین و کاربردی‌ترین قوانین است که به‌ویژه در حمل‌ونقل چندوجهی (زمینی، هوایی، ریلی یا ترکیبی) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این مقاله جامع، به‌صورت تخصصی و قابل‌فهم بررسی می‌کنیم که قاعده CPT چیست، چه مزایا و معایبی دارد، چگونه باید در قراردادها لحاظ شود و تفاوت آن با سایر قواعد مانند CIF چیست.
مفهوم قاعده CPT (Carriage Paid To)
قاعده CPT به معنی «هزینه حمل پرداخت شده تا مقصد مشخص» است.
در این روش، فروشنده موظف است کالا را به شرکت حمل‌ونقل تحویل دهد و هزینه حمل تا مقصد تعیین‌شده را بپردازد.
اما از همان لحظه‌ای که کالا به اولین حمل‌کننده تحویل داده می‌شود، ریسک و خطر از بین رفتن یا آسیب دیدن کالا به خریدار منتقل می‌شود.
بنابراین در CPT، پرداخت هزینه مسیر بر عهده فروشنده است ولی ریسک حمل بر دوش خریدار قرار دارد. این تمایز میان هزینه و ریسک، از نکات مهم این قانون است.
ویژگی‌ها و نکات کلیدی در قاعده CPT
برای درک بهتر کاربرد این قاعده، باید چند نکته مهم را در نظر داشت:
- ریسک زود منتقل می‌شود، اما هزینه دیرتر پرداخت می‌شود.
فروشنده هزینه حمل تا مقصد را می‌پردازد، ولی ریسک را زودتر واگذار می‌کند. - محل تحویل و مقصد متفاوت‌اند.
تحویل معمولاً در کشور فروشنده انجام می‌شود، اما مقصد در کشور خریدار است. - فروشنده مسئول ترخیص صادرات است، خریدار مسئول ترخیص واردات.
- بیمه کالا الزامی نیست.
مگر در قرارداد ذکر شود یا خریدار تمایل داشته باشد کالا را بیمه کند.
مثال واقعی از قاعده CPT در تجارت گمرکی
فرض کنید شرکت ایرانی A کالایی را به ترکیه صادر می‌کند و در قرارداد آمده است:
“CPT Istanbul, Turkey (Incoterms 2020)”
در این حالت، فروشنده ایرانی هزینه حمل تا استانبول را پرداخت می‌کند، اما به‌محض تحویل کالا به حمل‌کننده در ایران، مسئولیت و ریسک کالا به خریدار ترکیه‌ای منتقل می‌شود.
خریدار در مقصد وظیفه دارد کالا را ترخیص کند و در صورت تمایل آن را بیمه نماید.
نحوه تحویل و انتقال ریسک در CPT
در قاعده CPT، لحظه تحویل و انتقال ریسک یکی نیستند.
- تحویل: وقتی فروشنده کالا را به اولین حمل‌کننده می‌سپارد.
- انتقال ریسک: از همان لحظه تحویل، به خریدار منتقل می‌شود.
به همین دلیل، خریداران باید در قرارداد خود دقت کنند و حتماً محل تحویل (Delivery Point) را به‌روشنی قید کنند تا در صورت بروز خسارت، اختلافی به وجود نیاید.
مزایا و معایب قاعده CPT برای طرفین قرارداد
مزایای استفاده از CPT
- مناسب برای انواع حمل‌ونقل (هوایی، ریلی، زمینی، دریایی).
- کاهش مسئولیت خریدار در هماهنگی حمل.
- کنترل بهتر فروشنده بر فرآیند ارسال.
- شفافیت در هزینه‌های اولیه حمل‌ونقل.
معایب قاعده CPT
- انتقال زودهنگام ریسک ممکن است برای خریدار زیان‌بار باشد.
- بیمه کالا الزامی نیست، در نتیجه ممکن است خسارت بدون جبران بماند.
- در صورت تعریف مبهم یا ناقص مقصد، اختلاف در تحویل محتمل است.
تفاوت قاعده CPT با CIF
قاعده CIF (Cost, Insurance and Freight) معمولاً برای حمل‌ونقل دریایی به‌کار می‌رود، درحالی‌که CPT برای همه روش‌های حمل قابل استفاده است.
| ویژگی | CPT | CIF |
|---|---|---|
| نوع حمل‌ونقل | همه روش‌ها | فقط دریایی |
| بیمه کالا | اختیاری | اجباری |
| انتقال ریسک | هنگام تحویل به حمل‌کننده | هنگام بارگیری روی کشتی |
| پرداخت هزینه حمل | با فروشنده | با فروشنده |
| ترخیص صادرات | فروشنده | فروشنده |
بنابراین اگر کالای شما از طریق خشکی یا هوا منتقل می‌شود، CPT گزینه بهتری نسبت به CIF است.
پیشنهاد مطالعه مقاله : حمل و نقل بین الملل چیست؟
شیوه حمل‌ونقل و مسئولیت‌ها در CPT
در قانون CPT، فروشنده موظف است حمل کالا را تا مقصد تعیین‌شده با شرکت حمل‌ونقل معتبر هماهنگ کند.
نوع حمل می‌تواند زمینی، ریلی، هوایی یا ترکیبی باشد.
اگر حمل چندمرحله‌ای است، ریسک از زمان تحویل کالا به اولین حمل‌کننده به خریدار منتقل می‌شود.
تنظیم قرارداد با قاعده CPT
برای جلوگیری از سوءتفاهم و اختلاف، هنگام تنظیم قرارداد CPT رعایت موارد زیر الزامی است:
-
- ذکر دقیق محل مقصد (مثلاً CPT Hamburg, Germany):
باید دقیق‌ترین نام شهر، بندر یا فرودگاه مقصد در قرارداد قید شود تا محل تحویل و انتقال ریسک مشخص باشد و ابهامی برای طرفین ایجاد نشود. - مشخص کردن زمان‌بندی تحویل:
زمان دقیق تحویل کالا (تاریخ یا بازه زمانی) تعیین شود تا خریدار بتواند هماهنگی لازم برای دریافت و برنامه‌ریزی ترخیص را انجام دهد. - تعیین مسئول هزینه تخلیه در مقصد:
در قاعده CPT معمولاً هزینه حمل تا مقصد بر عهده فروشنده است، اما هزینه تخلیه ممکن است متفاوت باشد و باید صریحاً مشخص شود که بر عهده کدام طرف است. - تعیین مدارک الزامی (بارنامه، گواهی مبدأ، رسید حمل):
نوع و تعداد مدارکی که فروشنده باید به خریدار تحویل دهد، باید در قرارداد مشخص گردد تا برای ترخیص کالا مشکلی پیش نیاید. - درج شرایط بیمه (در صورت نیاز):
در CPT فروشنده الزامی به بیمه ندارد، اما طرفین می‌توانند توافق کنند که بیمه توسط فروشنده یا خریدار انجام شود و جزئیات آن در قرارداد قید گردد.
- ذکر دقیق محل مقصد (مثلاً CPT Hamburg, Germany):
محل تحویل و مقصد در قاعده CPT
در CPT معمولاً تحویل در مبدأ (مثلاً انبار یا بندر کشور فروشنده) انجام می‌شود اما مقصد در کشور خریدار است.
برای مثال، در قرارداد CPT Dubai، ممکن است کالا از تهران تحویل شود و مقصد نهایی انبار خریدار در دبی باشد.
به همین دلیل، دو محل مجزا داریم:
- نقطه تحویل کالا (در مبدأ)
- نقطه پایان هزینه حمل‌ونقل (در مقصد)
تعیین دقیق مقصد و اهمیت آن
یکی از مهم‌ترین اصول در CPT، مشخص کردن مقصد دقیق است.
عبارات کلی مثل “CPT Germany” مبهم‌اند؛ باید از عبارات دقیق‌تر مانند “CPT Hamburg, Germany” استفاده شود تا هزینه‌ها و وظایف مشخص شوند.
تأمین کالا و مدارک در CPT
فروشنده وظیفه دارد:
- کالای مطابق قرارداد تأمین کند،
- بسته‌بندی مناسب داشته باشد،
- مدارک حمل مانند بارنامه، گواهی مبدأ، فاکتور تجاری و لیست عدل‌بندی را ارائه دهد.
در مقابل، خریدار باید:
- وجه کالا را طبق توافق پرداخت کند،
- برای ترخیص واردات در مقصد اقدام نماید،
- بیمه کالا را در صورت تمایل انجام دهد.
هزینه تخلیه کالا و پرداخت‌ها
در حالت استاندارد، هزینه تخلیه در مقصد بر عهده خریدار است.
اما اگر در قرارداد قید شود که فروشنده آن را پرداخت می‌کند، فروشنده باید با شرکت حمل هماهنگ کرده و هزینه را پیشاپیش بپردازد.
شفاف‌سازی این بند در قرارداد، از بروز اختلافات گمرکی جلوگیری می‌کند.
ترخیص صادرات و واردات در CPT
در قاعده CPT:
- ترخیص صادرات: بر عهده فروشنده است.
- ترخیص واردات: مسئولیت خریدار می‌باشد.
به همین دلیل فروشنده باید تمامی مجوزهای صادراتی لازم را دریافت کند و خریدار نیز پس از رسیدن محموله به مقصد، امور ترخیص کالا را انجام دهد.
وظایف فروشنده در قانون CPT
- آماده‌سازی و بسته‌بندی کالا طبق استاندارد.
- عقد قرارداد حمل تا مقصد.
- پرداخت هزینه‌های حمل و صدور اسناد حمل.
- انجام تشریفات صادرات.
- اعلام تحویل کالا به خریدار.
وظایف خریدار در قانون CPT
- پرداخت مبلغ کالا طبق قرارداد.
- پذیرش ریسک از لحظه تحویل کالا به حمل‌کننده.
- انجام امور گمرکی و ترخیص در مقصد.
- بیمه کردن کالا (در صورت تمایل).
- پرداخت هزینه‌های تخلیه و عوارض واردات.
نکات حرفه‌ای در قراردادهای CPT
- مشخص کردن تاریخ تحویل به اولین حمل‌کننده.
- استفاده از اسناد معتبر حمل (بارنامه یا CMR).
- بررسی بیمه کالا حتی اگر اختیاری باشد.
- انتخاب شرکت حمل قابل اعتماد و دارای مجوز بین‌المللی.
جمع‌بندی
قاعده CPT (Carriage Paid To) از مهم‌ترین قواعد بین‌المللی در تجارت است که به‌ویژه برای حمل ترکیبی و مسیرهای چندگانه کاربرد دارد.
این قاعده ضمن تسهیل فرآیند صادرات و واردات، موجب شفافیت در هزینه‌ها و تقسیم دقیق مسئولیت‌ها بین خریدار و فروشنده می‌شود.
اما توجه به جزئیاتی مانند محل دقیق تحویل، بیمه، ترخیص و تعیین هزینه‌های تخلیه ضروری است تا از بروز اختلافات احتمالی جلوگیری شود.
شرکت بازرگانی قطعه بنیان آسمان
اگر در زمینه صادرات، واردات یا ترخیص کالا فعالیت دارید، همکاری با مجموعه‌ای متخصص می‌تواند سرعت و دقت فرآیندهای شما را چند برابر کند.
شرکت بازرگانی قطعه بنیان آسمان با سال‌ها تجربه در حوزه بازرگانی خارجی، آماده ارائه خدمات حرفه‌ای در زمینه‌های زیر است:
- ترخیص کالا از گمرکات کشور
- مشاوره در تنظیم قراردادهای بین‌المللی بر اساس قواعد CPT، CIF، FOB و EXW
- مشاوره واردات از چین، امارات و ترکیه
- هماهنگی کامل مراحل حمل‌ونقل و ترخیص
با اعتماد به تیم متخصص قطعه بنیان آسمان، مسیر تجارت شما هموارتر و کم‌ریسک‌تر خواهد بود.
